ανωφελής

Γένος διπτέρων εντόμων της οικογένειας των κωνωπιδών, στην οποία ανήκουν έντομα που μοιάζουν με τα κοινά κουνούπια. Το θηλυκό απομυζά το αίμα του ανθρώπου και άλλων σπονδυλωτών και μπορεί να μεταδώσει ένα πρωτόζωο, παράσιτο του αίματος, το αποκαλούμενο πλασμώδιο, που προκαλεί την ελονοσία· αντίθετα, το αρσενικό τρέφεται με φυτικούς χυμούς. Από τα πολλά γνωστά είδη α., κοινότερος είναι ο α. o στικτόπτερος.Από τα κουνούπια του γένους κώνωψ, ο α. διακρίνεται από τα στίγματα που έχει στα φτερά του, από τη θέση που παίρνει όταν στέκεται σε κάθετη επιφάνεια (το σώμα του σχηματίζει γωνία με αυτή, ενώ αντίθετα το κουνούπι στέκεται με το σώμα παράλληλα προς τον τοίχο) και από το γεγονός ότι οι προσακτρίδες του έχουν το ίδιο μήκος με το ρύγχος. Ο α. εναποθέτει τα αβγά του μέσα στο νερό· εκεί ανοίγουν και ελευθερώνουν τις προνύμφες που, σε ομάδες από 4 ή 5, παίρνουν θέση παράλληλα με την επιφάνεια του νερού για να μπορούν να αναπνέουν. Οι νύμφες ζουν όπως και οι προνύμφες, είναι πολύ ευκίνητες, αλλά δεν τρέφονται. Επειδή κατά τα πρώτα στάδια της μεταμόρφωσής τους είναι υδρόβιοι, οι α. ζουν κοντά σε υδάτινα ρεύματα και σε ελώδεις τόπους. Παλαιότερα, η καταπολέμηση των α. γινόταν με κοινά εντομοκτόνα και οι προνύμφες τους καταστρέφονταν στο νερό με πετρέλαιο που τις εμποδίζει να αναπνέουν ή με τον εμπλουτισμό του νερού με ψάρια που τρέφονται με τέτοιες προνύμφες· σήμερα, η καταπολέμησή τους γίνεται σε μεγάλη κλίμακα με ισχυρότατα εντομοκτόνα και κυρίως με εγγειοβελτιωτικά έργα στις ελώδεις περιοχές. Στην Ελλάδα, ο κίνδυνος της ελονοσίας (κατά την περίοδο 1926-37 πάθαιναν ελονοσία 1-2 εκατ. άτομα τον χρόνο, με ετήσιο μέσο όρο θανάτων 5.032) έχει σχεδόν εκλείψει· όπου όμως υπάρχει ακόμα φόβος εμφάνισής της, σε ελώδεις περιοχές ή κοντά στους ορυζώνες, στα παράθυρα των σπιτιών πρέπει να τοποθετούνται ειδικά συρμάτινα πλέγματα, τα οποία εμποδίζουν την είσοδο των α., ιδιαίτερα κατά τις βραδινές και νυχτερινές ώρες. Θηλυκή ανωφελής μετά την απομύζηση αίματος· έτσι μπορεί να μεταδοθεί ο παθογόνος παράγοντας της ελονοσίας. Χαρακτηριστικές θέσεις του εντόμου ανωφελής και της προνύμφης του.

* * *

-ές (Α ἀνωφελής, -οῡς)

1. αυτός που δεν ωφελεί, άχρηστος

2. βλαβερός, επιζήμιος.